[ Pobierz całość w formacie PDF ]
pomnieæ nazwanie przez al-Mas udi ego po³owy Czech imieniem Dulaba oraz
przyjrzeæ siê bli¿ej panoñskiemu hrabstwu Dutleipa. W VIII/IX w. w czêSci Pa-
nonii Dolnej, w której póxniej powsta³o rzeczone hrabstwo, mieszka³y mieszane
spo³ecznoSci awaro-s³owiañskie, w czêSci przynajmniej z³o¿one z wolnych wo-
97
Fredegarii Chronica, IV 48.
98
O sytuacji w Czechach por. D. TØE`TÍK, Poèatky, s. 74; idem, Vznik, s. 70 73.
99
O mitologicznej oprawie etnonimów: R. WENSKUS, op. cit., s. 56; L. LECIEJEWICZ, Legendy,
s. 129 131, 141; o szczególnym znaczeniu etnonimów archaicznych: R. WENSKUS, op. cit., s. 81 82.
100
O tym bli¿ej K. FOKT, Serbowie, s. 20 22.
101
Por. wy¿ej, przyp. 91.
Rladami etnicznej stratygrafii, czyli u xróde³ zachodniej po³owy S³owiañszczyzny 285
jowników102. Przyjêcie przez nie nazwy Dudlebów Swiadczy, i¿ nie by³o to miano,
którego trzeba by siê w okresie póxnoawarskim wstydziæ. Przeciwnie, imiona
Serbów, Chorwatów i Dudlebów nie przynosi³o ujmy, lecz chwa³ê, i pewnie dla-
tego a¿ po IX XI w. w Czechach, Panonii i Karantanii wystêpuj¹ spadkobiercy
tych to¿samoSci etnicznych.
Co jednak sprawi³o, ¿e akurat Serbowie, Chorwaci i Dudlebowie skorzystali
na ekspansji Kaganatu? Poszczególne sk³adniki odpowiedzi na to pytanie pojawi-
³y siê ju¿ w poprzednich ustêpach. Wskazano, ¿e tworz¹c Kaganat chan Bajan
móg³ siêgn¹æ przede wszystkim po S³owian mieszkaj¹cych w po³. VI w. nad Bu-
giem, Wis³¹ i Wagiem. Wskazano te¿, ¿e Awarowie dbali o stworzenie strefy swej
SciSlejszej kontroli, gdzie mogliby bez przeszkód egzekwowaæ robocizny i dani-
ny. CzêSci¹ tej polityki musia³o byæ odsuwanie od Panonii tych S³owian, którzy
mogli okazaæ siê zbyt ambitni i groxni. Pierwszym miejscem, do którego mo¿na
by³o takich S³owian wys³aæ po wywêdrowaniu Longobardów, by³a Kotlina Cze-
ska gdzie te¿ pojawi³y siê grupy Serbów, Chorwatów i Dudlebów. Sk¹d jednak
przypuszczenie, ¿e akurat te ludy mog³y przedstawiaæ dla Awarów jakieS niebez-
pieczeñstwo? Potencjalnie groxne dla Awarów, choæ zarazem wielce przydatne,
mog³y byæ tylko zwarte i bitne grupy s³owiañskie, które spaja³a trwa³a wiêx: to¿-
samoSæ etniczna. Za przypuszczeniem, ¿e Serbowie, Chorwaci i Dudlebowie spe³-
niali ten warunek ju¿ w chwili zajmowania Czech przemawia wyst¹pienie Chor-
watów i Dudlebów na ziemiach, z których wyszli s³owiañscy osadnicy zajmuj¹cy
Kotlinê Czesk¹: na Wo³yniu i w Bramie Morawskiej. Jeszcze bardziej dobitne
przyk³ady to Serbowie nadba³tyccy i Chorwaci wschodni. Nie sposób wprawdzie
wykluczyæ pochodzenia ich przodków ze strefy wp³ywów Kaganatu, jednak co
najmniej równie prawdopodobne jest, ¿e oderwali siê oni od reszty Serbów i Chor-
watów jeszcze przed nadejSciem Awarów. Tak¿e zazêbienie siê Serbów, Chorwa-
tów i Dudlebów w Kotlinie Czeskiej popiera przypuszczenie, ¿e ludy te istnia³y
jako samoSwiadome grupy etniczne ju¿ wczeSniej, co dobrze t³umaczy³oby za-
chowanie siê starych etnonimów w³aSnie na ich styku. Rozbudowa potêgi Kaga-
natu od lat 80-tych VI w. wci¹gnê³a grupy serbskie i chorwackie do dzia³añ eks-
pansywnych na Ba³kanach, o czym Swiadczy kilka nazw miejscowych w Grecji
i Bitynii, a nastêpnie nad £ab¹ i, wraz z Dudlebami103, w ziemiach przyalpejskich.
W tym czasie potê¿niej¹cy kaganowie d¹¿yli pewnie do poszerzenia zasiêgu swej
102
B. M. SZÕKE, Das archäologische Bild der Slawen in Südwestungarn, [w:] Slovenija in so-
sednje de~ele, t. I, Ljubljana 2002, s. 492 497. W¹tpliwoSci budzi sk³onnoSæ Autora, ibidem, s. 498,
do bagatelizowania pó³wiecznej luki w s³owiañskim zasiedleniu tej czêSci Panonii, i mechaniczne
nawi¹zywanie mieszkañców tego regionu w okresie póxnoawarskim do twórców grupy Pókasze-
petk-Zalakomár z VII w.
103
Co poSwiadcza³aby nazwa Dulieb nad górn¹ Draw¹ znana z Traditiones Brixenses, wyd.
J. REDLICH, Acta Tirolensia, t. I, Innsbruck 1886, nr 170, s. 62 63. Por. B. GRAFENAUER, op. cit.,
s. 207, 218 219, 227 228; H. £OWMIAÑSKI, op. cit., s. 111 112, 404 405.
286 Krzysztof Fokt
bezpoSredniej w³adzy, a przywódcy serbscy, chorwaccy i dudlebscy chêtnie sko-
rzystali z mo¿liwoSci wyniesienia siê nad Odrê, So³awê i Drinê, gdzie stali siê
zaczynem dalszych etnogenez.
Z braku xróde³ trudno spekulowaæ, kto i jak przeniós³ serbskie, chorwackie
i dudlebskie nazewnictwo poSwiadczone w okresie VIII XIII w. W ka¿dym razie,
tradycje serbska, chorwacka i dudlebska przedstawiaj¹ sob¹ najstarsz¹ uchwytn¹
warstwê s³owiañskich tradycji etnicznych w strefie poawarskiej, do której siêga-
no chêtnie jeszcze nieraz przy okazji budowy wiêkszych ca³oSci politycznych i et-
nicznych. Dla zilustrowania tej tezy mo¿na przywo³aæ fragment 29 rozdzia³u DAI,
stanowi¹cy najlepszy chyba xród³owy opis etnogenezy w dziejach wczesnej S³o- [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl aikidobyd.xlx.pl
pomnieæ nazwanie przez al-Mas udi ego po³owy Czech imieniem Dulaba oraz
przyjrzeæ siê bli¿ej panoñskiemu hrabstwu Dutleipa. W VIII/IX w. w czêSci Pa-
nonii Dolnej, w której póxniej powsta³o rzeczone hrabstwo, mieszka³y mieszane
spo³ecznoSci awaro-s³owiañskie, w czêSci przynajmniej z³o¿one z wolnych wo-
97
Fredegarii Chronica, IV 48.
98
O sytuacji w Czechach por. D. TØE`TÍK, Poèatky, s. 74; idem, Vznik, s. 70 73.
99
O mitologicznej oprawie etnonimów: R. WENSKUS, op. cit., s. 56; L. LECIEJEWICZ, Legendy,
s. 129 131, 141; o szczególnym znaczeniu etnonimów archaicznych: R. WENSKUS, op. cit., s. 81 82.
100
O tym bli¿ej K. FOKT, Serbowie, s. 20 22.
101
Por. wy¿ej, przyp. 91.
Rladami etnicznej stratygrafii, czyli u xróde³ zachodniej po³owy S³owiañszczyzny 285
jowników102. Przyjêcie przez nie nazwy Dudlebów Swiadczy, i¿ nie by³o to miano,
którego trzeba by siê w okresie póxnoawarskim wstydziæ. Przeciwnie, imiona
Serbów, Chorwatów i Dudlebów nie przynosi³o ujmy, lecz chwa³ê, i pewnie dla-
tego a¿ po IX XI w. w Czechach, Panonii i Karantanii wystêpuj¹ spadkobiercy
tych to¿samoSci etnicznych.
Co jednak sprawi³o, ¿e akurat Serbowie, Chorwaci i Dudlebowie skorzystali
na ekspansji Kaganatu? Poszczególne sk³adniki odpowiedzi na to pytanie pojawi-
³y siê ju¿ w poprzednich ustêpach. Wskazano, ¿e tworz¹c Kaganat chan Bajan
móg³ siêgn¹æ przede wszystkim po S³owian mieszkaj¹cych w po³. VI w. nad Bu-
giem, Wis³¹ i Wagiem. Wskazano te¿, ¿e Awarowie dbali o stworzenie strefy swej
SciSlejszej kontroli, gdzie mogliby bez przeszkód egzekwowaæ robocizny i dani-
ny. CzêSci¹ tej polityki musia³o byæ odsuwanie od Panonii tych S³owian, którzy
mogli okazaæ siê zbyt ambitni i groxni. Pierwszym miejscem, do którego mo¿na
by³o takich S³owian wys³aæ po wywêdrowaniu Longobardów, by³a Kotlina Cze-
ska gdzie te¿ pojawi³y siê grupy Serbów, Chorwatów i Dudlebów. Sk¹d jednak
przypuszczenie, ¿e akurat te ludy mog³y przedstawiaæ dla Awarów jakieS niebez-
pieczeñstwo? Potencjalnie groxne dla Awarów, choæ zarazem wielce przydatne,
mog³y byæ tylko zwarte i bitne grupy s³owiañskie, które spaja³a trwa³a wiêx: to¿-
samoSæ etniczna. Za przypuszczeniem, ¿e Serbowie, Chorwaci i Dudlebowie spe³-
niali ten warunek ju¿ w chwili zajmowania Czech przemawia wyst¹pienie Chor-
watów i Dudlebów na ziemiach, z których wyszli s³owiañscy osadnicy zajmuj¹cy
Kotlinê Czesk¹: na Wo³yniu i w Bramie Morawskiej. Jeszcze bardziej dobitne
przyk³ady to Serbowie nadba³tyccy i Chorwaci wschodni. Nie sposób wprawdzie
wykluczyæ pochodzenia ich przodków ze strefy wp³ywów Kaganatu, jednak co
najmniej równie prawdopodobne jest, ¿e oderwali siê oni od reszty Serbów i Chor-
watów jeszcze przed nadejSciem Awarów. Tak¿e zazêbienie siê Serbów, Chorwa-
tów i Dudlebów w Kotlinie Czeskiej popiera przypuszczenie, ¿e ludy te istnia³y
jako samoSwiadome grupy etniczne ju¿ wczeSniej, co dobrze t³umaczy³oby za-
chowanie siê starych etnonimów w³aSnie na ich styku. Rozbudowa potêgi Kaga-
natu od lat 80-tych VI w. wci¹gnê³a grupy serbskie i chorwackie do dzia³añ eks-
pansywnych na Ba³kanach, o czym Swiadczy kilka nazw miejscowych w Grecji
i Bitynii, a nastêpnie nad £ab¹ i, wraz z Dudlebami103, w ziemiach przyalpejskich.
W tym czasie potê¿niej¹cy kaganowie d¹¿yli pewnie do poszerzenia zasiêgu swej
102
B. M. SZÕKE, Das archäologische Bild der Slawen in Südwestungarn, [w:] Slovenija in so-
sednje de~ele, t. I, Ljubljana 2002, s. 492 497. W¹tpliwoSci budzi sk³onnoSæ Autora, ibidem, s. 498,
do bagatelizowania pó³wiecznej luki w s³owiañskim zasiedleniu tej czêSci Panonii, i mechaniczne
nawi¹zywanie mieszkañców tego regionu w okresie póxnoawarskim do twórców grupy Pókasze-
petk-Zalakomár z VII w.
103
Co poSwiadcza³aby nazwa Dulieb nad górn¹ Draw¹ znana z Traditiones Brixenses, wyd.
J. REDLICH, Acta Tirolensia, t. I, Innsbruck 1886, nr 170, s. 62 63. Por. B. GRAFENAUER, op. cit.,
s. 207, 218 219, 227 228; H. £OWMIAÑSKI, op. cit., s. 111 112, 404 405.
286 Krzysztof Fokt
bezpoSredniej w³adzy, a przywódcy serbscy, chorwaccy i dudlebscy chêtnie sko-
rzystali z mo¿liwoSci wyniesienia siê nad Odrê, So³awê i Drinê, gdzie stali siê
zaczynem dalszych etnogenez.
Z braku xróde³ trudno spekulowaæ, kto i jak przeniós³ serbskie, chorwackie
i dudlebskie nazewnictwo poSwiadczone w okresie VIII XIII w. W ka¿dym razie,
tradycje serbska, chorwacka i dudlebska przedstawiaj¹ sob¹ najstarsz¹ uchwytn¹
warstwê s³owiañskich tradycji etnicznych w strefie poawarskiej, do której siêga-
no chêtnie jeszcze nieraz przy okazji budowy wiêkszych ca³oSci politycznych i et-
nicznych. Dla zilustrowania tej tezy mo¿na przywo³aæ fragment 29 rozdzia³u DAI,
stanowi¹cy najlepszy chyba xród³owy opis etnogenezy w dziejach wczesnej S³o- [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]