[ Pobierz całość w formacie PDF ]
porządku, synonimem bezpieczeństwa i egzystencjalnego sensu, antycypacją kosmosu.
Odwołajmy się tu do fantasmagorycznej prozy poetyckiej Brunona Schulza, w której
spotykamy się z sugestywnie przetworzonymi realiami małego galicyjskiego miasteczka
Drohobycza. Posłuchajmy jak miejsce akcji opowiadań wybitnego pisarza charakteryzuje
13
Tamże, s. 18.
14
L. Dyczewski: Kultura polska w procesie przemian. Lublin 1995, s. 71.
Udostępnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl Copyright by Grzegorz Odoj
6
Jerzy Jarzębski: (...) wyobraznia poetycka Schulza nie zdoła nigdy opuścić idealnego obrazu
rodzinnego Drohobycza. Czasem pojawi się w opowiadaniach jakieś echo niezwykłych,
wakacyjnych wspomnień spoza scenerii przeżyć dzieciństwa, nigdy jednak nie rozwiną się
one w samodzielną historię o innym punkcie zakorzenienia; narrator musi powrócić w
rodzinne strony choć myślą (...). Aatwo stwierdzić, że przestrzeń u Schulza ma charakter
przestrzeni mitycznej (...), jest tedy raczej funkcją psychiki niż neutralną siatką
współrzędnych, w której lokalizuje się przedmioty i zajścia. Analizując poszczególne obrazy
człowieka przeciwstawionego żywiołom, widzimy go zawsze, jak dąży do owinięcia się
niejako w skórę którejś z ochronnych łupin stamtąd dopiero może, w poczuciu
bezpieczeństwa, zaglądać w kosmiczne bezdnie 15. Nadając tedy życiu lokalnemu sens ważny
czyni się z niego wartość na wskroś uniwersalną. W tym kontekście obraz małej ojczyzny
okazuje się wzorcem, do którego przyrównywane są wszystkie pozostałe obrazy
rzeczywistości. Jak to syntetycznie ujął Grzegorz Olesiak mała ojczyzna jest osią, wokół
której człowiek organizuje swój świat, miejscem, do którego cały zewnętrzny świat jest
odniesiony, i które umożliwia orientację w tym świecie 16.
Można powiedzieć, że lokalność jest ojczyzną nie tylko najbliższą, ale i najpełniejszą.
Stanowi bowiem zintegrowany zbiór podstawowych elementów z jakich skonstruowany jest
świat człowieka: środowiska przyrodniczego, kulturowego i społecznego. A właśnie
bezpośrednia i trwała interakcja ludzi egzystujących w układzie lokalnym z tymi trzema
płaszczyznami bytowania jest naturalną i zasadniczo nieuniknioną koniecznością.
Niedowartościowanie, celowe marginalizowanie czy wręcz upadek lokalnego
wymiaru egzystencji społecznej musi się odbić negatywnie na poczuciu związku z ojczyzną
szerszą, ponadlokalną narodową. Ojczyzna lokalna pełni bowiem jeszcze jedną bardzo
ważną funkcję: umożliwia przyswojenie sobie wyobrażenia ojczyzny ideologicznej, która to
dana jest człowiekowi pośrednio, jako ideowe przeświadczenie. Jak pisze Stanisław
Ossowski: Stosunek do ideologicznej ojczyzny nie opiera się na bezpośrednich przeżyciach
jednostki względem ojczystego terytorium i na wytworzonych przez te przeżycia nawykach,
ale na pewnych przekonaniach: na przekonaniu jednostki o jej uczestnictwie w pewnej
zbiorowości i na przekonaniu, że jest to zbiorowość terytorialna związana z tym właśnie
obszarem. Moja ojczyzna w tym ideologicznym znaczeniu to ziemia mego narodu 17.
Ojczyzna ideologiczna istnieje więc na płaszczyznie więzi ideologicznej i jako obraz z natury
15 4
J. Jarzębski: Wstęp. W: B. Schulz: Opowiadania. Wybór esejów i listów. Wrocław 1989, s. 45.
16
G. Olesiak: Wyobrażenie małej ojczyzny . Morfologia idealnego świata. Polska Sztuka Ludowa 1990 nr 3,
s. 4.
17
S. Ossowski: Analiza socjologiczna..., s. 26.
Udostępnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl Copyright by Grzegorz Odoj
7
aprioryczny nie odnosi się tak jak w przypadku ojczyzny prywatnej do przeżyć bezpośrednich
względem terytorium i wynikającej stąd więzi nawykowej. Ponadto wspomniany socjolog
zwraca uwagę, iż ojczyzna ideologiczna jest jednakowa dla wszystkich przedstawicieli
danego narodu, natomiast ojczyzna prywatna jest fenomenem o partykularnym charakterze
jest różna dla różnych członków narodu 18.
W tym miejscu, trochę na marginesie dotychczasowych rozważań, chyba zasadnym
jest zwrócenie uwagi na pewną dość rozpowszechnioną nieścisłość terminologiczną związaną
ze stosowaniem pojęcia ojczyzna prywatna . Otóż autorzy opracowań z zakresu
regionalizmu czy edukacji regionalnej (ale nie tylko oni) stosują niejednokrotnie termin
ojczyzna prywatna jako synonim pojęcia region . Wypada więc pospieszyć z
wyjaśnieniem, iż w świetle tez Stanisława Ossowskiego, który jest autorem owej
dychotomicznej koncepcji typologicznej: ojczyzna prywatna ojczyzna ideologiczna, region
nie jest ojczyzną prywatną, ale typem ojczyzny ideologicznej19. Piotr Petrykowski wyraża
opinię, że nieprecyzyjne czy wręcz nieodpowiedzialne posługiwanie się terminem ojczyzna
prywatna skutkuje określonymi negatywnymi konsekwencjami. Zacytujmy fragment
wywodów tego badacza: (...) to nadużycie to nie tylko uproszczony zabieg zbitki słów,
mający wywołać określone skojarzenia. To także próba, moim zdaniem, uprawnienia owej
refleksyjności tradycjonalistycznej w edukacji regionalnej i postfiguratywności w przekazie
dziedzictwa kulturowego. Jednocześnie to próba nieuprawnionego rozszerzenia delegacji, dla
wszystkich dorosłych, którzy tkwią w przekonaniu o posiadaniu takich praw, bez
uwzględnienia realnych legitymacji do przekazu dziedzictwa kulturowego. Oparcie się na
koncepcji Stanisława Ossowskiego bez uwzględnienia tych szczególnych uprawnień dla
takiego przekazu, jest więcej niż nadużyciem. Po wtóre, całkowicie nie uwzględnia
szczególnych, ale realnych uwarunkowań współczesności, w których migracja młodych ludzi,
krótsza lub dłuższa, czasowa lub stała, jest już procesem, którego nie uda się zahamować. (...)
Jedną z moich tez jest, by edukacja regionalna zbudowana była na bazie rozbudzenia potrzeby
i umiejętności odnajdowania i opisywania swojej ojczyzny prywatnej jako pierwszego kroku
w rozpoznawaniu ojczyzny ideologicznej. Lecz do tego potrzebne jest na nowo odczytanie
nienowych przecież opracowań i propozycji, takich jak koncepcje Stanisława
Ossowskiego 20.
18
Tamże, s. 27.
19
Por. S. Ossowski: Zagadnienie więzi regionalnej i więzi narodowej na Zląsku Opolskim. W: O ojczyznie i
narodzie..., s. 74.
20
P. Petrykowski: Edukacja regionalna. Problemy podstawowe i otwarte. Toruń 2003, s. 176-177.
Udostępnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl Copyright by Grzegorz Odoj
8
Lokalność jest zjawiskiem wielowymiarowym i jedynie niektóre z nich omówiono
powyżej. Właściwością tego zjawiska jest to, iż nieustannie pojawiają się nowe jego
społeczne i kulturowe cechy, przez co niezwykle trudno jest przewidzieć ewentualną przyszłą
specyfikę tego fenomenu. Gdyby nie zaszły jakieś znaczące procesy centralizacji życia
społecznego, będziemy świadkami narodzin coraz to nowych treści składających się na
zjawisko lokalności. Trwałym pozostanie jednak poczucie przynależności do ojczyzny
lokalnej, bez którego niemożliwym jest zaistnienie, trwanie i rozwój lokalności.
Udostępnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl Copyright by Grzegorz Odoj
9 [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl aikidobyd.xlx.pl
porządku, synonimem bezpieczeństwa i egzystencjalnego sensu, antycypacją kosmosu.
Odwołajmy się tu do fantasmagorycznej prozy poetyckiej Brunona Schulza, w której
spotykamy się z sugestywnie przetworzonymi realiami małego galicyjskiego miasteczka
Drohobycza. Posłuchajmy jak miejsce akcji opowiadań wybitnego pisarza charakteryzuje
13
Tamże, s. 18.
14
L. Dyczewski: Kultura polska w procesie przemian. Lublin 1995, s. 71.
Udostępnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl Copyright by Grzegorz Odoj
6
Jerzy Jarzębski: (...) wyobraznia poetycka Schulza nie zdoła nigdy opuścić idealnego obrazu
rodzinnego Drohobycza. Czasem pojawi się w opowiadaniach jakieś echo niezwykłych,
wakacyjnych wspomnień spoza scenerii przeżyć dzieciństwa, nigdy jednak nie rozwiną się
one w samodzielną historię o innym punkcie zakorzenienia; narrator musi powrócić w
rodzinne strony choć myślą (...). Aatwo stwierdzić, że przestrzeń u Schulza ma charakter
przestrzeni mitycznej (...), jest tedy raczej funkcją psychiki niż neutralną siatką
współrzędnych, w której lokalizuje się przedmioty i zajścia. Analizując poszczególne obrazy
człowieka przeciwstawionego żywiołom, widzimy go zawsze, jak dąży do owinięcia się
niejako w skórę którejś z ochronnych łupin stamtąd dopiero może, w poczuciu
bezpieczeństwa, zaglądać w kosmiczne bezdnie 15. Nadając tedy życiu lokalnemu sens ważny
czyni się z niego wartość na wskroś uniwersalną. W tym kontekście obraz małej ojczyzny
okazuje się wzorcem, do którego przyrównywane są wszystkie pozostałe obrazy
rzeczywistości. Jak to syntetycznie ujął Grzegorz Olesiak mała ojczyzna jest osią, wokół
której człowiek organizuje swój świat, miejscem, do którego cały zewnętrzny świat jest
odniesiony, i które umożliwia orientację w tym świecie 16.
Można powiedzieć, że lokalność jest ojczyzną nie tylko najbliższą, ale i najpełniejszą.
Stanowi bowiem zintegrowany zbiór podstawowych elementów z jakich skonstruowany jest
świat człowieka: środowiska przyrodniczego, kulturowego i społecznego. A właśnie
bezpośrednia i trwała interakcja ludzi egzystujących w układzie lokalnym z tymi trzema
płaszczyznami bytowania jest naturalną i zasadniczo nieuniknioną koniecznością.
Niedowartościowanie, celowe marginalizowanie czy wręcz upadek lokalnego
wymiaru egzystencji społecznej musi się odbić negatywnie na poczuciu związku z ojczyzną
szerszą, ponadlokalną narodową. Ojczyzna lokalna pełni bowiem jeszcze jedną bardzo
ważną funkcję: umożliwia przyswojenie sobie wyobrażenia ojczyzny ideologicznej, która to
dana jest człowiekowi pośrednio, jako ideowe przeświadczenie. Jak pisze Stanisław
Ossowski: Stosunek do ideologicznej ojczyzny nie opiera się na bezpośrednich przeżyciach
jednostki względem ojczystego terytorium i na wytworzonych przez te przeżycia nawykach,
ale na pewnych przekonaniach: na przekonaniu jednostki o jej uczestnictwie w pewnej
zbiorowości i na przekonaniu, że jest to zbiorowość terytorialna związana z tym właśnie
obszarem. Moja ojczyzna w tym ideologicznym znaczeniu to ziemia mego narodu 17.
Ojczyzna ideologiczna istnieje więc na płaszczyznie więzi ideologicznej i jako obraz z natury
15 4
J. Jarzębski: Wstęp. W: B. Schulz: Opowiadania. Wybór esejów i listów. Wrocław 1989, s. 45.
16
G. Olesiak: Wyobrażenie małej ojczyzny . Morfologia idealnego świata. Polska Sztuka Ludowa 1990 nr 3,
s. 4.
17
S. Ossowski: Analiza socjologiczna..., s. 26.
Udostępnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl Copyright by Grzegorz Odoj
7
aprioryczny nie odnosi się tak jak w przypadku ojczyzny prywatnej do przeżyć bezpośrednich
względem terytorium i wynikającej stąd więzi nawykowej. Ponadto wspomniany socjolog
zwraca uwagę, iż ojczyzna ideologiczna jest jednakowa dla wszystkich przedstawicieli
danego narodu, natomiast ojczyzna prywatna jest fenomenem o partykularnym charakterze
jest różna dla różnych członków narodu 18.
W tym miejscu, trochę na marginesie dotychczasowych rozważań, chyba zasadnym
jest zwrócenie uwagi na pewną dość rozpowszechnioną nieścisłość terminologiczną związaną
ze stosowaniem pojęcia ojczyzna prywatna . Otóż autorzy opracowań z zakresu
regionalizmu czy edukacji regionalnej (ale nie tylko oni) stosują niejednokrotnie termin
ojczyzna prywatna jako synonim pojęcia region . Wypada więc pospieszyć z
wyjaśnieniem, iż w świetle tez Stanisława Ossowskiego, który jest autorem owej
dychotomicznej koncepcji typologicznej: ojczyzna prywatna ojczyzna ideologiczna, region
nie jest ojczyzną prywatną, ale typem ojczyzny ideologicznej19. Piotr Petrykowski wyraża
opinię, że nieprecyzyjne czy wręcz nieodpowiedzialne posługiwanie się terminem ojczyzna
prywatna skutkuje określonymi negatywnymi konsekwencjami. Zacytujmy fragment
wywodów tego badacza: (...) to nadużycie to nie tylko uproszczony zabieg zbitki słów,
mający wywołać określone skojarzenia. To także próba, moim zdaniem, uprawnienia owej
refleksyjności tradycjonalistycznej w edukacji regionalnej i postfiguratywności w przekazie
dziedzictwa kulturowego. Jednocześnie to próba nieuprawnionego rozszerzenia delegacji, dla
wszystkich dorosłych, którzy tkwią w przekonaniu o posiadaniu takich praw, bez
uwzględnienia realnych legitymacji do przekazu dziedzictwa kulturowego. Oparcie się na
koncepcji Stanisława Ossowskiego bez uwzględnienia tych szczególnych uprawnień dla
takiego przekazu, jest więcej niż nadużyciem. Po wtóre, całkowicie nie uwzględnia
szczególnych, ale realnych uwarunkowań współczesności, w których migracja młodych ludzi,
krótsza lub dłuższa, czasowa lub stała, jest już procesem, którego nie uda się zahamować. (...)
Jedną z moich tez jest, by edukacja regionalna zbudowana była na bazie rozbudzenia potrzeby
i umiejętności odnajdowania i opisywania swojej ojczyzny prywatnej jako pierwszego kroku
w rozpoznawaniu ojczyzny ideologicznej. Lecz do tego potrzebne jest na nowo odczytanie
nienowych przecież opracowań i propozycji, takich jak koncepcje Stanisława
Ossowskiego 20.
18
Tamże, s. 27.
19
Por. S. Ossowski: Zagadnienie więzi regionalnej i więzi narodowej na Zląsku Opolskim. W: O ojczyznie i
narodzie..., s. 74.
20
P. Petrykowski: Edukacja regionalna. Problemy podstawowe i otwarte. Toruń 2003, s. 176-177.
Udostępnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl Copyright by Grzegorz Odoj
8
Lokalność jest zjawiskiem wielowymiarowym i jedynie niektóre z nich omówiono
powyżej. Właściwością tego zjawiska jest to, iż nieustannie pojawiają się nowe jego
społeczne i kulturowe cechy, przez co niezwykle trudno jest przewidzieć ewentualną przyszłą
specyfikę tego fenomenu. Gdyby nie zaszły jakieś znaczące procesy centralizacji życia
społecznego, będziemy świadkami narodzin coraz to nowych treści składających się na
zjawisko lokalności. Trwałym pozostanie jednak poczucie przynależności do ojczyzny
lokalnej, bez którego niemożliwym jest zaistnienie, trwanie i rozwój lokalności.
Udostępnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl Copyright by Grzegorz Odoj
9 [ Pobierz całość w formacie PDF ]