[ Pobierz całość w formacie PDF ]
We współczesnym świecie rozróżnianie postaw ateistycznych wiąże się z
najogólniejszą charakterystyką społeczno-politycznych postaw. Zachodzące
współcześnie procesy laicyzacji są szeroko badane przez socjologów i to
zarówno przez socjologów katolickich, jak i socjologów laickich 133. Otóż kiedy
patrzy się na postawy ateistyczne występujące w skali masowej, to można
najogólniej wyróżnić przede wszystkim takie dwa typy postaw, na jakie zwraca
uwagę Gabriel Marcel.
Jeden to ateizm, który powstaje w sposób żywiołowy wskutek rozwoju techniki,
rozwoju uprzemysłowienia i wielkich miast. Ateizm ten jest ubocznym, nie
zamierzonym produktem urbanizacji, industrializacji, technicyzacji. Marcel
nazywa go amerykańskim typem ateizmu. Ateizm ten jest w swojej istocie
indyferentyzmem wobec spraw światopoglądowych. Powstaje on w ten sposób,
że cywilizacja wielkomiejska wypiera swoimi atrakcjami i swoim tempem
wszelkie treści religijne ze świadomości. Istnieje jednak również jeszcze drugi
ateizm mianowicie taki, który wynika przede wszystkim z zaangażowania się
człowieka w walkę klasową o sprawiedliwy, racjonalny, humanistyczny
porządek społeczny. Marcel nazywa tę postawę ateizmem rewolucyjnym , a
Lacroix uważa taki ateizm przede wszystkim za [...] olbrzymi wysiłek
przetworzenia stosunków między ludzmi 134, zauważając, że w przeciwieństwie
do dawnego ateizmu libertynów i amoralistów, których ateizm polegał na
zdegażowaniu się (czyli przeciwieństwie zaangażowania), [...] dzisiaj często
właśnie ateizm bywa zaangażowaniem całej istoty 135.
Jeden typ ateizmu polega na tym, że człowiek, którego wsączyła cywilizacja
wielkomiejska, zafascynowany jej tempem, osiągnięciami technicznymi i
luksusem (zarówno jeśli z niego korzysta, jak wówczas a nawet tym bardziej
jeśli go tylko pożąda) nie ma czasu ani chęci zajmować się sprawami religii,
filozofii, światopoglądu i w ogóle jakimikolwiek sprawami ponadosobowymi,
wymagającymi angażowania się. Drugi typ ateizmu wyrasta z humanistycznej
75
pasji przeobrażania świata, rodzi się z rewolucyjnej praktyki, ponieważ w idei
Boga zauważa przeszkodę136 dla przetworzenia świata w siedzibę bardziej
rozumną. Tak więc ten drugi typ ateizmu nie sprowadza się do negacji, ale
posiada zupełnie wyrazną, pozytywną, humanistyczną treść. Ateizm
137
współczesny [...] występuje jako humanizm naprawdę integralny
powiada myśliciel katolicki J. Lacroix. Negacja Boga u ateistów
zaangażowanych w sprawę wyzwolenia człowieka mówi Lacroix [...]
138
jest u nich jakby podszewką pozytywnej afirmacji określonych wartości .
Lacroix cytuje w tym kontekście znane zdanie Marksa zestawiające ateizm z
komunizmem:
Ateizm jest humanizmem uwarunkowanym przez zniesienie religii, a
komunizm jest humanizmem uwarunkowanym przez zniesienie własności
prywatnej139.
Ateizm jest przezwyciężeniem alienacji religijnej, komunizm
przezwyciężeniem alienacji ekonomicznej. Ateizm więc i komunizm to dwie
uzupełniające się strony procesu całkowitego wyzwolenia człowieka. Warto w
tym miejscu zauważyć, że również inni autorzy katoliccy nauczyli się
dostrzegać w ateizmie marksistowskim pozytywną treść humanistyczną.
Interesującym przykładem może być jezuita francuski Auguste Etcheverry,
który w pracy o współczesnym konflikcie humanizmów przeciwstawia
humanizm chrześcijański trzem rodzajom humanizmu ateistycznego140.
Ateizm marksistowski jest wprawdzie przez autora zwalczany, ale w każdym
razie Etcheverry widzi w marksizmie nie samą negację , lecz przede
wszystkim jakiś typ humanizmu.
76
I to jest na pewno bardzo cenne, że znajdują się tacy autorzy katoliccy, którzy
zgodnie z zasadami własnej strategii apologetycznej doprowadzają do
świadomości wierzących katolików myśl o pozytywnej, humanistycznej treści
naszego ateizmu. Porównajmy teraz klasyfikację Marcela z tradycyjnym
odróżnianiem ateizmu teoretycznego i ateizmu praktycznego. Na pierwszy rzut
oka wydawałoby się, że ateizm amerykański jest typową postacią ateizmu
praktycznego, a to dlatego, że wyraża się on przede wszystkim określonym
trybem życia, że jego obojętności na sprawy religii nie towarzyszy żadna
głębsza, krytyczna refleksja o religii, a ludzie, którzy stają się w taki żywiołowy
sposób ateistami nie dochodzą często do teoretycznego uświadomienia sobie
tego faktu. Natomiast ateizm komunistów wydaje się typową postacią ateizmu
teoretycznego, ponieważ jest nierozerwalnie związany z materializmem
dialektycznym, z naukowym poglądem na świat i z dwoma tysiącami lat tradycji
myśli ateistycznej. Jeżeli jednak głębiej ująć pojęcie praktyki, to ateizmu typu
amerykańskiego nie można uznać za ateizm praktyczny, ponieważ ateiści tego [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl aikidobyd.xlx.pl
We współczesnym świecie rozróżnianie postaw ateistycznych wiąże się z
najogólniejszą charakterystyką społeczno-politycznych postaw. Zachodzące
współcześnie procesy laicyzacji są szeroko badane przez socjologów i to
zarówno przez socjologów katolickich, jak i socjologów laickich 133. Otóż kiedy
patrzy się na postawy ateistyczne występujące w skali masowej, to można
najogólniej wyróżnić przede wszystkim takie dwa typy postaw, na jakie zwraca
uwagę Gabriel Marcel.
Jeden to ateizm, który powstaje w sposób żywiołowy wskutek rozwoju techniki,
rozwoju uprzemysłowienia i wielkich miast. Ateizm ten jest ubocznym, nie
zamierzonym produktem urbanizacji, industrializacji, technicyzacji. Marcel
nazywa go amerykańskim typem ateizmu. Ateizm ten jest w swojej istocie
indyferentyzmem wobec spraw światopoglądowych. Powstaje on w ten sposób,
że cywilizacja wielkomiejska wypiera swoimi atrakcjami i swoim tempem
wszelkie treści religijne ze świadomości. Istnieje jednak również jeszcze drugi
ateizm mianowicie taki, który wynika przede wszystkim z zaangażowania się
człowieka w walkę klasową o sprawiedliwy, racjonalny, humanistyczny
porządek społeczny. Marcel nazywa tę postawę ateizmem rewolucyjnym , a
Lacroix uważa taki ateizm przede wszystkim za [...] olbrzymi wysiłek
przetworzenia stosunków między ludzmi 134, zauważając, że w przeciwieństwie
do dawnego ateizmu libertynów i amoralistów, których ateizm polegał na
zdegażowaniu się (czyli przeciwieństwie zaangażowania), [...] dzisiaj często
właśnie ateizm bywa zaangażowaniem całej istoty 135.
Jeden typ ateizmu polega na tym, że człowiek, którego wsączyła cywilizacja
wielkomiejska, zafascynowany jej tempem, osiągnięciami technicznymi i
luksusem (zarówno jeśli z niego korzysta, jak wówczas a nawet tym bardziej
jeśli go tylko pożąda) nie ma czasu ani chęci zajmować się sprawami religii,
filozofii, światopoglądu i w ogóle jakimikolwiek sprawami ponadosobowymi,
wymagającymi angażowania się. Drugi typ ateizmu wyrasta z humanistycznej
75
pasji przeobrażania świata, rodzi się z rewolucyjnej praktyki, ponieważ w idei
Boga zauważa przeszkodę136 dla przetworzenia świata w siedzibę bardziej
rozumną. Tak więc ten drugi typ ateizmu nie sprowadza się do negacji, ale
posiada zupełnie wyrazną, pozytywną, humanistyczną treść. Ateizm
137
współczesny [...] występuje jako humanizm naprawdę integralny
powiada myśliciel katolicki J. Lacroix. Negacja Boga u ateistów
zaangażowanych w sprawę wyzwolenia człowieka mówi Lacroix [...]
138
jest u nich jakby podszewką pozytywnej afirmacji określonych wartości .
Lacroix cytuje w tym kontekście znane zdanie Marksa zestawiające ateizm z
komunizmem:
Ateizm jest humanizmem uwarunkowanym przez zniesienie religii, a
komunizm jest humanizmem uwarunkowanym przez zniesienie własności
prywatnej139.
Ateizm jest przezwyciężeniem alienacji religijnej, komunizm
przezwyciężeniem alienacji ekonomicznej. Ateizm więc i komunizm to dwie
uzupełniające się strony procesu całkowitego wyzwolenia człowieka. Warto w
tym miejscu zauważyć, że również inni autorzy katoliccy nauczyli się
dostrzegać w ateizmie marksistowskim pozytywną treść humanistyczną.
Interesującym przykładem może być jezuita francuski Auguste Etcheverry,
który w pracy o współczesnym konflikcie humanizmów przeciwstawia
humanizm chrześcijański trzem rodzajom humanizmu ateistycznego140.
Ateizm marksistowski jest wprawdzie przez autora zwalczany, ale w każdym
razie Etcheverry widzi w marksizmie nie samą negację , lecz przede
wszystkim jakiś typ humanizmu.
76
I to jest na pewno bardzo cenne, że znajdują się tacy autorzy katoliccy, którzy
zgodnie z zasadami własnej strategii apologetycznej doprowadzają do
świadomości wierzących katolików myśl o pozytywnej, humanistycznej treści
naszego ateizmu. Porównajmy teraz klasyfikację Marcela z tradycyjnym
odróżnianiem ateizmu teoretycznego i ateizmu praktycznego. Na pierwszy rzut
oka wydawałoby się, że ateizm amerykański jest typową postacią ateizmu
praktycznego, a to dlatego, że wyraża się on przede wszystkim określonym
trybem życia, że jego obojętności na sprawy religii nie towarzyszy żadna
głębsza, krytyczna refleksja o religii, a ludzie, którzy stają się w taki żywiołowy
sposób ateistami nie dochodzą często do teoretycznego uświadomienia sobie
tego faktu. Natomiast ateizm komunistów wydaje się typową postacią ateizmu
teoretycznego, ponieważ jest nierozerwalnie związany z materializmem
dialektycznym, z naukowym poglądem na świat i z dwoma tysiącami lat tradycji
myśli ateistycznej. Jeżeli jednak głębiej ująć pojęcie praktyki, to ateizmu typu
amerykańskiego nie można uznać za ateizm praktyczny, ponieważ ateiści tego [ Pobierz całość w formacie PDF ]